Hợp đồng thông minh là gì?
Blockchain là một mạng an toàn và độ tin cậy cao để xử lý trao đổi giá trị và lưu trữ dữ liệu. Vậy hợp đồng thông minh là gì?
Trong bài viết trước về blockchain, chúng ta đã hiểu được blockchain là một mạng an toàn và độ tin cậy cao để xử lý trao đổi giá trị và lưu trữ dữ liệu trong một sổ cái bất biến. Ngoài việc tạo ra các công cụ tiền tệ mới như Bitcoin, blockchain còn có các ứng dụng rộng rãi hơn là việc là đầu máy cho các thỏa thuận kỹ thuật số có điều kiện được gọi là hợp đồng thông minh. Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi qua:
Hợp đồng thông minh là gì
Tại sao nó tạo ra giá trị
Cách hợp đồng thông minh phát triển
Cách nó được sử dụng vào ngày nay.
Hợp đồng thông minh là gì?
Thỏa thuận kỹ thuật số là các hợp đồng được ký kết bằng điện tử chạy trên Internet. Ví dụ: bằng cách nhấp vào “Chấp nhận” với các điều khoản và điều kiện của Uber, người đi xe đồng ý thanh toán cho người lái xe khi được chở tới đến điểm đến của họ.
Hầu hết các thỏa thuận kỹ thuật số liên quan đến hai bên không biết nhau, dẫn đến rủi ro rằng một trong hai bên tham gia sẽ không tuân thủ các cam kết của họ. Để giải quyết rủi ro đối tác này, các thỏa thuận kỹ thuật số thường được lưu trữ và thực hiện bởi các công ty lớn hoạt động vì lợi nhuận có thể thi hành các điều khoản của hợp đồng một cách đáng tin cậy. Các hợp đồng kỹ thuật số này có thể trực tiếp giữa người dùng và một công ty lớn hoặc liên kết đến một công ty lớn đóng vai trò trung gian đáng tin cậy giữa hai người dùng. Mặc dù cách này cho phép nhiều hợp đồng có khả năng tồn tại cao hơn, nó cũng tạo ra một tình huống trong đó các công ty lớn hoạt động vì lợi nhuận có quyền kiểm soát khổng lồ lên các hợp đồng.
Hợp đồng thông minh là một thỏa thuận kỹ thuật số dưới dạng một chương trình phần mềm bất biến trên blockchain với các điều kiện kèm theo để thực thi nó. Mô hình dễ hình dung đơn giản nhất để hiểu logic có điều kiện là "nếu sự kiện x xảy ra, thì hãy thực hiện hành động y." Ví dụ: nếu Đội A thắng sự kiện thể thao thì hãy thanh toán cho Bob; nếu Đội B thắng thì thanh toán cho Steve. Thay vì nhập kết quả của sự kiện thể thao theo cách thủ công, hợp đồng thông minh được kích hoạt trực tiếp bởi một phần dữ liệu thông báo cho nó về kết quả. Khi nhận được dữ liệu, hợp đồng thông minh sẽ tự động thực hiện một hành động thường dưới hình thức thanh toán.
Hợp đồng thông minh tập trung vào việc chuyển logic kinh doanh (hợp đồng) từ trạng thái xác suất mà nó có thể sẽ thực thi theo các điều khoản trong hợp đồng, sang trạng thái xác định mà nó đảm bảo sẽ thực thi theo các điều khoản. Lý do các hợp đồng thông minh có thể tự tin quảng bá tính đảm bảo xác định chặt chẽ như vậy là vì chúng chạy trong môi trường blockchain phi tập trung, không cần cấp phép, chống giả mạo và luôn trực tuyến. Điều này tạo ra khuôn khổ trong đó các thỏa thuận hợp đồng được lưu trữ bởi một mạng trung lập, phi tập trung và được thi hành bằng công nghệ khi các sự kiện xảy ra.
Giá trị của một hợp đồng thông minh
Hợp đồng thông minh cung cấp một số lợi thế so với các thỏa thuận kỹ thuật số hiện tại.
An toàn – Việc chạy hợp đồng trên cơ sở hạ tầng phi tập trung đảm bảo không có điểm trung tâm nào để tấn công, không có trung gian tập trung nào để hối lộ và không có cơ chế cho một trong hai bên hoặc quản trị viên trung tâm can thiệp vào kết quả.
Đáng tin – Việc logic hợp đồng được xử lý và xác minh dự phòng bởi nhiều node độc lập mang lại cho người dùng khả năng chống thao túng mạnh mẽ và thời gian hoạt động của mạng lưới đảm bảo rằng hợp đồng sẽ luôn thực hiện đúng thời hạn theo các điều khoản của nó.
Công bằng – Việc sử dụng mạng phân cấp ngang hàng để lưu trữ và thực thi các điều khoản của thỏa thuận hạ thấp phí thường bị các trung gian tập trung vì lợi nhuận lấy đi.
Hiệu quả – Tự động hóa các quy trình phụ trợ của thỏa thuận — ký quỹ, duy trì, thực hiện và giải quyết — có nghĩa là không bên nào phải đợi nhập dữ liệu thủ công, chờ đối tác thực hiện nghĩa vụ của họ hoặc chờ người trung gian xử lý giao dịch.
Lịch sử của hợp đồng thông minh
Loại hợp đồng thông minh cơ bản nhất là hợp đồng thông minh nhiều chữ ký (multisig). Giao dịch multisig quy định số lượng người (public key) cụ thể phải ký một giao dịch bằng private key của họ trước khi giao dịch đó được coi là hợp lệ. Bitcoin là blockchain đầu tiên giới thiệu giao dịch multisig vào năm 2012.
Lần cải tiến tiếp theo là sự ra đời của các hợp đồng thông minh giao thức — các blockchain với một số hướng dẫn lập trình cốt lõi (được gọi là opcodes) tích hợp sẵn. Hợp đồng thông minh giao thức là các blockchain hoạt động như một ứng dụng duy nhất với khả năng thực thi một số opcodes. Tuy nhiên, hợp đồng thông minh giao thức rất khó mở rộng quy mô vì mỗi thay đổi đối với hợp đồng thông minh (giao thức) đều yêu cầu một lần hard fork - thay đổi triệt để tạo ra một blockchain mới và mỗi node phải nâng cấp phần mềm.
Ethereum đã cách mạng hóa hợp đồng thông minh vào năm 2015 bằng cách tung ra hợp đồng thông minh có thể script, biến blockchain thành một “máy tính thế giới” có thể chạy nhiều ứng dụng khác nhau cùng một lúc. Các nhà phát triển quản lý bộ hợp đồng thông minh của riêng họ và có thể thay đổi chúng bất kỳ lúc nào mà không cần hard fork. Ngôn ngữ script trừu tượng hóa độ phức tạp xây dựng ở cấp độ thấp, cho phép các nhà phát triển xây dựng các hợp đồng thông minh trong vài ngày và vài tuần thay vì vài tháng và vài năm.
Bước tiến hóa tiếp theo là việc các hợp đồng thông minh có thể viết script để kết nối với dữ liệu trong thế giới thực và các hệ thống tồn tại bên ngoài blockchain (off-chain). Hợp đồng thông minh được kết nối sử dụng phần mềm trung gian an toàn được gọi là oracle để kích hoạt việc thực thi hợp đồng thông minh bằng cách sử dụng dữ liệu ngoài chuỗi. Oracle cũng cho phép hợp đồng thông minh gửi dữ liệu đến các hệ thống khác, chẳng hạn như giải quyết hợp đồng thông minh ngoài chuỗi bằng cách gửi hướng dẫn thanh toán đến hệ thống thanh toán tiền pháp định truyền thống.
Hợp đồng thông minh được sử dụng như thế nào vào ngày nay
Dù vẫn đang trong giai đoạn phát triển ban đầu, chúng tôi đã xác định được bốn thị trường nơi các hợp đồng thông minh đang bắt đầu bén rễ nhờ sự độc đáo về đảm bảo độ tin cậy và bảo mật của chúng.
Quyền quản lý (Token)
Hợp đồng Token được sử dụng để tạo, theo dõi và gán quyền sở hữu vào token. Hợp đồng token lập trình các chức năng cụ thể vào token mà nó phát hành, cung cấp tiện ích / băng thông cho chủ sở hữu trong một dApp (token tiện ích), sức mạnh biểu quyết trong một giao thức (token quản trị), vốn chủ sở hữu trong một công ty (token bảo mật), quyền sở hữu đối với tài sản thế giới thực hoặc kỹ thuật số (token bất biến NFT) và hơn thế nữa. Ví dụ: Token SIA được sử dụng để thanh toán cho các dịch vụ lưu trữ đám mây phi tập trung của Siacoin, trong khi token COMP cho phép người dùng tham gia quản lý giao thức Compound.
Sản phẩm tài chính (DeFi)
Tài chính phi tập trung (DeFi) bao gồm các ứng dụng sử dụng hợp đồng thông minh để tái tạo các sản phẩm và dịch vụ tài chính truyền thống như thị trường tiền tệ, phái sinh, đồng ổn định giá, sàn giao dịch, quản lý tài sản, v.v. Hợp đồng thông minh có thể giữ ký quỹ tiền của người dùng và phân phối cho người dùng dựa trên kết quả của các sự kiện thị trường. Ví dụ: Set Protocol tự động hóa việc quản lý danh mục đầu tư bằng cách sử dụng dữ liệu thị trường và Opium Exchange giải quyết các hợp đồng quyền chọn dựa trên giá trị của tài sản khi thực hiện.
Gaming
Các game trên blockchain sử dụng hợp đồng thông minh để chống gian lận khi thực hiện các hành động trong trò chơi. Một ví dụ là PoolTogether, một trò chơi tiết kiệm không thua lỗ trong đó người dùng gộp số tiền tiết kiệm của họ vào một hợp đồng xổ số thông minh được kết nối với thị trường tiền tệ. Thị trường tiền tệ tích lũy lãi suất trên các khoản tiền gửi, được phân phối lại cho người thắng cuộc dựa trên việc tạo số ngẫu nhiên (RNG). Tương tự như vậy, hợp đồng thông minh có thể tạo ra các vật phẩm hiếm trong trò chơi như thanh kiếm ma thuật độc nhất thông qua RNG. Sử dụng Chức năng ngẫu nhiên xác minh được (VRF) của Chainlink làm nguồn RNG, người dùng có thể tin tưởng và tự mình xác minh rằng kết quả thực sự là ngẫu nhiên và không bị thao túng bởi nhà phát triển trò chơi hoặc nhà cung cấp nguồn dữ liệu.
Bảo hiểm
Bảo hiểm tham số là một loại bảo hiểm mà khoản thanh toán được gắn trực tiếp với một sự kiện cụ thể được xác định trước. Hợp đồng thông minh cung cấp cơ sở hạ tầng chống giả mạo để tạo các hợp đồng bảo hiểm tham số mà kết quả kích hoạt dự vào dữ liệu đầu vào. Ví dụ, Etherisc đang xây dựng hợp đồng thông minh bảo hiểm chuyến bay tự động thanh toán khi nhận được dữ liệu trạng thái chuyến bay. Người dùng cuối không chỉ nhận được thêm sự đảm bảo về độ tin cậy trong hợp đồng mà các nhà đầu tư bán lẻ cũng có thể tham gia vào việc cung cấp bảo hiểm thông qua các hợp đồng thông minh mà người dùng đóng tiền vào quỹ chung. Hợp đồng thông minh phân phối lợi nhuận dựa trên tỷ lệ đóng góp của người dùng vào quỹ chung.
Tìm hiểu thêm
Tìm hiểu thêm bằng cách đăng ký theo dõi Substack này để biết thêm về bài viết tiếp theo cũng như đọc các bài trước đó. Tham gia thảo luận về công nghệ blockchain, oracles và hợp đồng thông minh cùng cộng đồng Việt Nam trên Facebook và Telegram.